У кожнага дзіцяці закладзена імкненне пазнаваць навакольны свет. Дзеці кожны дзень імкнуцца даведацца нешта новае, і ў іх заўсёды шмат пытанняў. Ім можна тлумачыць некаторыя з'явы, а можна наглядна паказаць, як працуе тая ці іншая рэч, той ці іншы феномен. Выдатны інструмент для гэтага – доследы і эксперыменты.
Доследы дапамагаюць развіваць маўленне, мысленне, логіку, творчасць дзіцяці, наглядна паказваць сувязі паміж жывым і нежывым у прыродзе.
У сувязі з гэтым асаблівую цікавасць уяўляе вывучэнне дзіцячага эксперыментавання.
Дзіцячае эксперыментаванне - сродак інтэлектуальнага развіцця дашкольнікаў. Дзіця-дашкольнік сам па сабе ўжо з'яўляецца даследчыкам, выяўляючы жывую цікавасць да рознага роду даследчай дзейнасці, у прыватнасці - да эксперыментавання. У працэсе эксперыментавання дашкольнік атрымлівае магчымасць задаволіць уласцівую яму дапытлівасць, знайсці адказ на мноства цікавых пытанняў: Чаму? Навошта? Як? Што будзе калі? адчуць сябе вучоным, даследчыкам, першаадкрывальнікам.
Дзіцячае эксперыментаванне - гэта адзін з вядучых відаў дзейнасці дашкольніка.
Вялікую цікавасць праяўляюць дзеці да пазнання навакольнага, калі яны самі могуць выявіць і зразумець новыя ўласцівасці прадметаў, іх падабенства і адрозненні, значэння прадметаў для паўсядзённага жыцця. Неабходна даваць дзецям магчымасць набываць веды самастойна.
Дома можна арганізаваць нескладаныя доследы і эксперыменты.
Для гэтага не патрабуецца вялікіх намаганняў, толькі жаданне, трохі фантазіі і вядома, некаторыя навуковыя веды.
Любое месца ў кватэры можа стаць месцам для эксперыменту.
Напрыклад, ванны пакой. Падчас мыцця дзіця можа даведацца шмат цікавага пра ўласцівасці вады, мыла, аб растваральнасці рэчываў. Напрыклад: што хутчэй растворыцца: марская соль, пена для ванны, хвойны экстракт, кавалачкі мыла і г.д. дазвольце дзіцяці гуляць з пустымі слоічкамі, флакончыкамі, мыльніцамі. Пацікаўцеся, куды больш вады змесціцца? Куды вада лягчэй набіраецца? Колькі, па-твойму, вады трэба набраць, каб флакончык патануў?
Іншы прыклад - кухня - гэта месца, дзе дзіця часта перашкаджае маме, калі яна рыхтуе ежу. Калі ў вас двое ці трое дзяцей, можна зладзіць спаборніцтвы паміж юнымі фізікамі. Пастаўце на стол некалькі аднолькавых ёмістасцяў, і прапануйце дзецям раствараць у вадзе розныя прадукты (крупы, муку, соль, цукар). Пацікаўцеся ў дзяцей, што стала з прадуктамі і чаму? Хай дзеці самі адкажуць на гэтыя пытанні. Важна толькі, каб пытанні дзіцяці не заставаліся без адказу. Калі вы не ведаеце дакладнага (навуковага) адказу, неабходна звернуцца да даведачнай літаратуры і пастарацца растлумачыць вынік даступным для яго мовай.
Эксперымент можна правесці падчас любой дзейнасці:
- Уборка пакоя - як ты лічыш, з чаго трэба пачаць? Што для гэтага трэба? Што ты зможаш зрабіць сам? У чым табе спатрэбіцца дапамога?
Падобная сітуацыя развівае назіральнасць, уменне планаваць і падбіраць неабходны матэрыял для працы, разлічваць свае сілы.
- Паліванне кветак - ці ўсім раслінам неабходны аднолькавы паліў? Чаму? Якія расліны трэба апырскваць? Якія няма? Навошта рыхлят зямлю?
- Рамонт у пакоі - якога колеру шпалеры ты б хацеў бачыць? Чаму? Дзе лепш павесіць твае малюнкі? Дзе зручней паставіць твой столік?
Гэта дапаможа дзіцяці навучыцца выказваць свае меркаванні, фантазіяваць, аргументаваць свой пункт гледжання.
- Дзіця малюе (у яго скончылася зялёная фарба) - што будзе, калі змяшаць сінюю і жоўтую фарбу?
Шляхам спроб і памылак дзіця знойдзе правільнае рашэнне. Бацькам варта выслухаць усе меркаванні дзіцяці, пры гэтым неабходна ўлічваць кожную здагадка, яго правільнасць, дакладнасць, лагічнасць. Калі дзіця не можа выказаць спосабы рашэння задачы, можна прапанаваць самім.
Чым больш вы з малым будзіце эксперыментаваць, тым хутчэй ён спазнае навакольны яго свет, і ў далейшым будзе актыўна праяўляць пазнавальны інтарэс.
Прапануем некалькі займальных вопытаў і эксперыментаў,
якія можна правесці з дзіцем дома.
Вопыт. Кветкі лотаса.
Выражам з каляровай паперы кветкі з доўгімі пялёсткамі. Пры дапамозе алоўка закруціце пялёсткі да цэнтра. А цяпер апусціце рознакаляровыя лотасы на ваду, налітую ў таз. Літаральна на вашых вачах пялёсткі кветак пачнуць распускацца. Гэта адбываецца таму, што папера намакае, паступова становіцца цяжэй і пялёсткі раскрываюцца.
Вопыт. «Субмарына.»
Для правядзення вопыту вам спатрэбяцца: сырое яйка, шклянка з вадой, некалькі сталовых лыжак солі. Пакладзем сырое яйка ў шклянку з чыстай вадаправоднай вадой - яйка апусціцца на дно шклянкі. Выймем яйка са шклянкі і раствараем ў вадзе некалькі лыжак солі. Апусцім яйка ў шклянку з салёнай вадой - яйка застанецца плаваць на паверхні вады. Соль павышае шчыльнасць вады. Чым больш солі ў вадзе, тым складаней у ёй патануць. Калі вопыт праведзены, можна паказаць фокус. Падліваючы салёнай вады, вы даможацеся таго, што яйка будзе ўсплываць. Падліваючы прэсную ваду - таго, што яйка будзе тануць. Вонкава салёная і прэсная вада не адрозніваецца адна ад аднае, і гэта будзе выглядаць дзіўна.
Вопыт са свечкай.
Замацаваць свечку ў талерцы і наліць падфарбаванай вады. Падпаліць свечку і накрыць яе шклянкай. Свечка патухне, так як увесь кісларод згарэў і за кошт вакууму, які там утварыўся, вада падымаецца ўверх.
Вопыт саломінка-піпетка.
Для правядзення вопыту вам спатрэбяцца: саломінка для кактэйлю, 2 шклянкі. Паставім побач 2 шклянкі: адна - з вадой, другая - пустая. Апусцім саломінку ў ваду. Заціснем паказальным пальцам саломінку зверху і перанясем да пустой шклянцы. Здымем палец з саломінкі - вада выцеча ў пустую шклянку. Прарабіўшы тое ж самае некалькі разоў, мы зможам перанесці ўсю ваду з аднаго шклянкі ў іншы. Па такім жа прынцыпе працуе піпетка, якая напэўна ёсць у вашай хатняй аптэчцы.
Вопыт Хатнія Лядзяшы "салодкія крышталі".
Пагуляйце з вашымі дзецьмі ў кулінараў - вельмі займальны занятак!!! Рыхтуйце дома разам са сваімі дзецьмі!!! Успомніце, ці ня так рабілі нашы бабулі і прабабулі! Прапануеце дзіцяці прыгатаваць хатнія цукеркі "салодкія крышталі". Растварыце ў шклянцы цёплай вады палову шклянкі цукру. Вазьміце лыжку або відэлец і прывяжыце да яе чыстую нітку з вялікім вузельчыкам на канцы. Пакладзеце гэтую лыжку зверху шклянкі, папярок, а канец нітачкі апусціце ў цукровы раствор. Важна!!! Нітка не павінна дакранацца сценак шклянкі!!! Ні па баках, ні знізу!!! Набярыцеся цярпення і чакайце пакуль вада выпарыцца! Увесь працэс зойме некалькі дзён, колькі дакладна сказаць цяжка, так як гэта залежыць ад тэмпературы і вільготнасці паветра ў вашым доме. Каля батарэі працэс ідзе значна хутчэй. Калі вада са шклянкі выпарыцца, цукар наліпне на нітку, прымаючы мудрагелістыя формы. Усё!!! Салодкія крышталі можна спрабаваць. Смачна? "Салодкія крышталі" - выдатныя экалагічна чыстыя цукеркі!!! Без фарбавальнікаў і іншай хіміі!!! Гэтыя ж лядзяшы будуць значна смачней, калі да цукровага раствору дадаць сіроп ад варэння. Можна, у прынцыпе, і дадаць харчовай фарбавальнік, але гэта калі ў вашага дзіцяці няма алергіі. Тады атрымаюцца "салодкія крышталі" з розным густам і колерам.
Мыльныя бурбалкі.
Мэта: зрабіць раствор для мыльных бурбалак.
Матэрыялы: вадкасць для мыцця посуду, кубак, саломінка.
Працэс: Напалову напоўніце кубак вадкім мылам. Даверху наліце кубак вадой і размяшайце. Акуніце саломінку ў мыльны раствор. Асцярожна падзміце ў саломінку
Вынікі: у вас павінны атрымацца мыльныя бурбалкі. Чаму? Малекулы мыла і вады злучаюцца, утвараючы структуру, якая нагадвае гармонік. Гэта дазваляе мыльным раствору расцягвацца ў тонкі пласт.
"Робім тварог»
Падцяпліце малако, уліўшы ў яго трохі соку цытрыны (можна выкарыстоўваць і хлорысты кальцый). Пакажыце дзецям, як малако адразу ж згарнулася вялікімі шматкамі, а па-над яго знаходзіцца сыроватка.
Зліце атрыманую масу скрозь некалькі слаёў марлі і пакіньце на 2-3 гадзіны. У вас атрымаўся выдатны тварог. Паліце яго сіропам і прапануйце дзіцяці на вячэру. Упэўненыя, нават тыя дзеці, якія не любяць гэты малочны прадукт, не змогуць адмовіцца ад далікатэсу, прыгатаванага з іх уласным удзелам.
"Утопі і з'ясі»
Добранька вымыйце два апельсіна. Адзін з іх пакладзеце ў міску з вадой. Ён будзе плаваць. І нават калі вельмі пастарацца, ўтапіць яго не атрымаецца.
Ачысціце другі апельсін і пакладзеце яго ў ваду. Ну, што? Вачам сваім не верыце? Апельсін патануў. Як жа так? Два аднолькавых апельсіна, але адзін патануў, а другі плавае? Растлумачце дзіцяці: "у апельсінавай лупіне ёсць шмат бурбалак паветра. Яны выштурхваюць апельсін на паверхню вады. Без лупіны апельсін тоне, таму што цяжэй вады, якую выцясняе".
"Ці грэе футра?"
Гэты вопыт павінен вельмі спадабацца дзецям.
Купіце два шкляначкі марожанага ў папяровай абгортцы. Адну з іх разгарніце і пакладзіце на сподачак. А другое прама ў абгортцы загарніце ў чысты ручнік і добранька ўкутайце футрам. Хвілін праз 30 разгарніце ахінутае марозіва і выкладзеце яго без абгорткі на сподак. Разгарніце і другое марозіва. Параўнайце абедзве порцыі. Здзіўлены? А вашыя дзеці?
Аказваецца, марозіва пад футрам, у адрозненне ад таго, што на сподачку, амаль не растала. Дык што ж? Можа, шуба - зусім не шуба, а халадзільнік? Чаму ж тады мы апранаем яе зімой, калі яна не грэе, а астуджае?
