Эканоміка - гэта асаблівы свет. Ён складаны, цікавы і загадкавы і адкрыты для ўсіх. Існаваць па-за эканомікі немагчыма.
Увесці дашкольніка ў свет эканомікі неабходна. Дзяцей цікавяць вельмі многія пытанні такога характару. І чым часцей яны датыкаюцца з сацыяльнай рэчаіснасцю, тым больш пытанняў узнікае ў іх. Іх эканамічная дапытлівасць заканамерная, бо эканамічныя адносіны праймаюць ўсе сферы жыццядзейнасці людзей і перш за ўсё - побыт сям'і. Разам з бацькамі дзіця ходзіць у краму, а часам і сам робіць пакупкі, набываючы тым самым пэўны эканамічны вопыт.
Эканамічнае выхаванне дашкольнікаў - новы напрамак дашкольнай педагогікі. У апошняе дзесяцігоддзе паўстала пытанне пра тое, што любы сучасны чалавек павінен валодаць дзелавымі якасцямі. Гэтыя патрабаванні грамадства зрабілі праблему эканамічнага выхавання актуальнай ужо ў дачыненні і да дашкольнай ўзросту, так як дзіця з малых гадоў датыкаецца з такімі эканамічнымі катэгорыямі, як грошы, рэчы, праца, кошт.
Адной з задач эканамічнага выхавання дашкольнікаў на сучасным этапе з'яўляецца фарміраванне асноў эканамічнай культуры, што падкрэслівае ўзаемасувязь эканамічнага і маральнага выхавання. У працэсе эканамічнага выхавання, нароўні з засваеннем асноўных эканамічных катэгорый, адбываецца фарміраванне маральных якасцей дашкольнікаў, што знаходзіць выраз у дзеяннях і паводзінах.
У якасці сродку фарміравання асноў эканамічнай культуры можна выкарыстоўваць навучальныя гульні. Галоўнай асаблівасцю навучальных гульняў з'яўляецца тое, што заданні прапануюцца дзецям у гульнявой форме. Яны гуляюць, не падазраючы, што асвойваюць веды, авалодваюць уменнямі і навыкамі, вучацца культуры зносін і паводзін. Усе навучальныя гульні ўключаюць у сябе пазнавальны і выхаваўчы змест. Можна умоўна раздзяліць на чатыры блока:
I блок “Чалавек і яго патрэбы”. Мэта першага блока - фарміраванне ў дзяцей уяўленняў аб матэрыяльных і духоўных патрэбах чалавека, выхаванне свядомых правільных адносін да прадметаў і з'яў навакольнага свету (дыдактычныя гульні: “Матэрыяльныя патрэбы”, “Пяты лішні”, “Смачна і карысна”, “Духоўныя патрэбы”, “Апрані ляльку па сезоне”, “Падарожжа ў краіну рэчаў” і інш.).
II блок “Работнік. Хто вырабляе тавары?. Другі блок гульняў накіраваны на знаёмства дзяцей з вытворцамі тавараў і паслуг, на тое, каб паказаць ўзаемасувязь спажывання і вытворчасці тавараў, спажывання і прапанаваных паслуг; выхаванне паважлівага стаўлення да працы і людзей працы (дыдактычныя гульні: “Усе працы добрыя”, “Каму што трэба для працы”, “Чыя гэта прадукцыя?”, “Як атрымліваецца хлеб?” і інш.);
III блок “Спажывец. На што расходуем грошы? Сямейны бюджэт“. Мэта трэцяга блока - навучыць дзяцей вылучаць асноўныя напрамкі выкарыстання грошай людзьмі, даць уяўленне аб сямейных даходах і расходах, аб сямейным бюджэце, развіваць асновы эканамічнага мыслення, фарміраваць звычкі маральна-эканамічных паводзінаў (дыдактычныя гульні: “Бюджэт маёй сям'і”, “Расходы сям'і”, “Для чаго патрэбныя грошы?”, “Што хутчэй купяць?” і інш);
IV блок “Грошы, абмен, гандаль”. Чацвёрты блок арыентаваны на замацаванне прадстаўлення дзяцей аб грошах як універсальным сродку абмену, попыце і прапанове, іх уплыве на велічыню цаны, аб абмене таварамі і паслугамі; фарміраванне асноў эканамічнай культуры асобы дзіцяці (дыдактычныя гульні: “Чаго нельга купіць?”, “Што даражэй?”, “Ланцужок эканамічных слоў”, “Дзе, што можна купіць” і інш.).
Вельмі часта ў гаворцы дзяцей можна чуць словы, сэнс якіх дзеці не разумеюць і таму ўжываюць не па прызначэнні. Таму аднымі з галоўных задач эканамічнага выхавання дзяцей з'яўляюцца:
-
удакладненне, пашырэнне і актывізацыя «эканамічнага» слоўніка,
-
фарміраванне ўмення ўзгадняць «новыя» для дзяцей эканамічныя тэрміны паміж сабой і з іншымі словамі ў сказе,
-
фарміраванне ўмення падтрымаць дыялог на эканамічную тэму.
Формы працы: знаёмства дзяцей з эканамічным слоўнікам, гутарка, , апавяданне, знаёмства з прыказкамі, прымаўкамі, лічылкамі, загадкамі па дадзенай тэме.
Разуменню многіх эканамічных з'яў, развіццю пазнавальнага цікавасці да эканомікі, стварэнню станоўчай матывацыі да яе вывучэнню ў значнай ступені спрыяе мастацкая літаратура.
Чытанне мастацкай літаратуры спрыяе вылучэнню матывацыі і ўчынкаў герояў і характарыстыцы іх дзеянняў, фарміруе слоўнік дзяцей, а галоўнае - дасць тлумачэнне многім незразумелым эканамічным з'явам.
У «эканамічную» бібліятэку для дашкольнікаў уваходзяць наступныя творы: “Фядорына гора” і “Муха-цакатуха” К. І. Чукоўскага, “Адкуль стол прыйшоў?” С. Маршака, “Эканоміка для малых” Л. Кнышавай і іншая цікавая літаратура.
Не трэба забываць і пра казкі. Казка займае асаблівае месца ў жыцці дзіцяці. Патрэба ў ёй захоўваецца на многія гады. Любая казка (народная або аўтарская) “навучае і выхоўвае”.
Вылучаюць некалькі груп казак, арыентаваных на засваенне эканамічных паняццяў:
Казкі, якія раскрываюць патрэбы (у вытворчасці і спажыванні тавару, іх збыце, размеркаванні) і магчымасці іх задавальнення (“Іван-царэвіч і шэры воўк”, “Па шчупаковым казанні”, “Як каза хатку пабудавала”, “Кот Максім” А.С. Пушкін "Казка пра рыбака і рыбку”, К.І. Чукоўскі ”Тэлефон”, С.Я. Маршак “Кошкін дом”, У. Адаеўскі “Мароз Іванавіч”, В. Гаўф “Маленькі Мук”).
Казкі, якія адлюстроўваюць працу людзей (“Церам-церамок”, “Хаўрошачка”, “Марозка”, “Мужык і мядзведзь”, К.Д. Ушынскага “Пеўнік і бабовае зярнятка”, К.І. Чукоўскі “Фядорына гора”).
Казкі, якія паказваюць побыт, традыцыі народа, асаблівасці вядзення народнай гаспадаркі (“Як курачка пеўніка ратавала”, “Пшанічны каласок”, “Легкі хлеб”, “Не сілай, а розумам”).
Казкі, якія знаёмяць з паняццямі “грошы”, “даходы”, эканамічнымі катэгорыямі: праца, размеркаванне, абмен, вытворчасць (казкі пра бартэр: “Ліска са скалкай”, “Мена”, “Ліса і воўк”, В. Катаеў “Дудачкі і гарлачык”; казкі пра грошы: К.І. Чукоўскі “Муха – цакатуха”, Г.Х. Андэрсэн “Крэсіва”, казкі пра рэкламу “Ліса і казёл”, Г.Х. Андэрсэн “Новая сукенка караля”, С. Міхайлаў ”Як стары карову прадаваў”, “Як кот звяроў напалохаў”, казкі пра куплю-продаж: “Хлопчык-з-пальчык”, “Цудоўная кашуля”, С.Т. Аксакаў “Пунсовая кветка”.
Казкі, якія дапамагаюць зразумець значэнне такіх “эканамічных” якасцей асобы, як эканамічнасць, прадпрымальнасць, практычнасць, гаспадарлівасць, ашчаднасць (“Не сілай, а розумам”, “Сынок-з-кулачок”, “Заяц і вожык” Братоў Грым).
Амаль усе народныя казкі (казкі пра жывёл, чарадзейныя, фантастычныя, бытавыя), якія акумулююць векавы эканамічны вопыт народа, выкарыстоўваюцца для выхавання такіх маральных якасцей асобы як старанне, працавітасць, дабрыня, справядлівасць, сумленнасць.
Аўтарскія казкі ў асноўным прызначаны для дзяцей старшага дашкольнага ўзросту, так як яны значна складаней па змесце, больш па аб'ёме.
У іх эканамічнае ўтрыманне разгортваецца перад дзецьмі ў выглядзе праблемных сітуацый, рашэнне якіх развівае логіку, самастойнасць, нестандартнасць мыслення, камунікатыўна-пазнавальныя навыкі.
Праблемныя сітуацыі на аснове вядомых казак:
-
Аднойчы Мальвіна сустрэла Бураціна, які сядзеў на пню, разглядаючы манеты. Ён прызнаўся, што ў яго не хапае грошай на куплю чытанкі. Мальвіна паведаміла Бураціна, што непадалёк ёсць цікавы дом, дзе можна ўкласці свае грошыкі, а праз некаторы час забраць ужо большую сумму. Пытанні да дзяцей:
Аб якім доме ідзе гаворка?
-
Карабас-Барабас вырашыў адкрыць сваю краму адзення. У першы дзень прыйшлі пакупнікі (Бураціна, Мальвіна, П'еро, Артамон) і набылі некалькі рэчаў. На другі дзень ніхто нічога не купіў. І тут Карабас-Барабас заўважыў, што адзенне мае непрывабны вонкавы выгляд - дзесьці адарваны гузік, дзесьці ёсць пляма і т.д тады ён прыдумаў ход: закрэсліў цану тавару і напісаў новую - меншую. На вітрыне ж з'явілася абвестка пра скідку. Хутка ўсе тавары раскупілі.
Пытанні:
Што прыдумаў Карабас-Барабас?
Ці выгадна прадаваць тавар са скідкай?
-
Тры парася заспрачаліся, з чаго можна пабудаваць самы трывалы домік. Ніф-Ніф сцвярджае, што з саломы - гэта самы танны матэрыял. Нуф-Нуф хоча будаваць з дубцоў - яны даражэй, але больш трывалыя. А Наф-Наф выбірае цэглу, хоць яна і самая дарагая.
Пытанні:
Які матэрыял самы танны?
Які самы трывалы?
З чаго можна было б яшчэ пабудаваць дом?
-
Сямёра казлянят захацелі дапамагчы сваёй маме па гаспадарцы. Яны вырашылі зварыць суп з капусты, бульбы, арэхаў і яблыкаў - усё склалі ў посуд, дадалі вады і паставілі на пліту. Каб пачысціць дыван, яны сталі па ім бегаць, скакаць ды куляцца. Вядома ж, мама Каза не ўзрадавалася, калі ўбачыла такую «дапамогу», бо казляняты не ведалі правілаў вядзення хатняй гаспадаркі.
Пытанні:
Чаму Каза засмуцілася?
Якія вы ведаеце сакрэты хатняй гаспадаркі?
Падрыхтавала
выхавальнік дашкольнай адукацыі
Снапко Г.Я.
