У школе на першым этапе многія дзеці, як правіла, адчуваюць цяжкасці з пісьмом: хутка стамляецца рука, губляецца рабочы радок, не атрымліваецца правільнае пісанне літар, нярэдка сустракаецца "люстранае" пісьмо, дзіця не адрознівае "лева", "права", "ліст", "старонка", "радок", не ўкладваецца ў агульны тэмп працы. Гэтыя цяжкасці абумоўліваюцца неразвітасцю дробнай маторыкі пальцаў рукі і недастатковай сфарміраванасцю зрокава-рухальнай каардынацыі адвольнай увагі, аналітычнага ўспрымання маўлення, зрокавай памяці. Усё гэта адмоўна адбіваецца на засваенні праграмы першага класа. Пісьмо - складаны навык і ў поўным аб'ёме недаступны дашкольніку. А падрыхтоўка да навучання пісьма патрабуе асаблівага педагагічнага ўздзеяння, выбудаванага ў сістэму спецыяльных гульняў, практыкаванняў і заданняў. Гэта павінна быць не механічная трэніроўка, а ўсвядомленая творчая дзейнасць дзіцяці пад кіраўніцтвам і пры дапамозе дарослага.
Дзеці 5-6 гадоў з цяжкасцю арыентуюцца пры пісьме ў прасторавых характарыстыках: правы і левы бок, верх — ніз, бліжэй — далей, пад — над, каля — унутры і г. д.
Дакладнасць графічных дзеянняў забяспечваецца за кошт цягліцавага кантролю над дробнай (тонкай) маторыкай рук. Аб развіцці дробных рухаў пальцаў можна меркаваць, назіраючы за тым, як дзіця малюе ці зафарбоўвае дэталі малюнка. Калі яно увесь час паварочвае ліст, не можа змяняць кірунак ліній пры дапамозе тонкіх рухаў пальцаў і пэндзля, значыць, узровень развіцця дробнай маторыкі недастатковы.
Працэс патрабуе ад дзіцяці не толькі фізічных, інтэлектуальных, але і эмацыйных намаганняў. Усякага роду перагрузкі і звязаныя з імі ператамленні самым негатыўным чынам адбіваюцца на авалоданні графічнымі навыкамі і, больш за тое, на развіцці дзіцячага арганізма. Таму ў дашкольным узросце важная падрыхтоўка да пісьма, а не навучанне яму. Важна развіць механізмы, неабходныя для авалодання пісьмом, стварыць умовы для назапашвання дзіцем рухальнага і практычнага вопыту, развіцця навыкаў ручных уменняў.
Асноўную ўвагу мы звяртаем на фарміраванне правільнай паставы пры пісьме: вучым дзяцей правільна сядзець, трымаць ручку, размяшчаць неабходныя прадметы, самастойна працаваць і арыентавацца на лісце. Яшчэ мы ўдзяляем увагу практыкаванням, гульням, розным заданням на развіццё дробнай маторыкі і каардынацыі рухаў рукі, вырашаем адразу дзве задачы: па-першае, агульнае інтэлектуальнае развіццё дзіцяці, па-другое, падрыхтоўка да авалодання навыкам пісьма, што ў будучыні дапаможа пазбегнуць шматлікіх праблем школьнага навучання.
Паспяховасць працы па фарміраванні рухальных навыкаў залежыць ад яе сістэматычнасці і рэгулярнасці.
Вашай увазе прадстаўлены комплекс мер, якія спрыяюць развіццю дробнай маторыкі рук і ручной ўмеласці.
Гэтыя практыкаванні карысныя, як для леварукіх, так і для праварукіх дзяцей:
Пальчыкавая гімнастыка. Мэтазгодна кожны занятак па падрыхтоўцы да пісьма пачынаць з "пальчыкавых гульняў", каб расцерці пальчыкі для паспяховага выканання дзецьмі разнастайных графічных практыкаванняў.
Гульні з крупамі, пацеркамі, гузікамі, дробнымі каменьчыкамі, прыродным матэрыялам. Гэтыя гульні аказваюць выдатнае танізавальнае і аздараўліваючае дзеянне. Дзецям прапануецца: сартаваць па колеры, форме, памеры (можна прапанаваць дзіцяці пасартаваць розныя віды насення з дапамогай пінцэта), адгадваць з зачыненымі вачыма, катаць паміж вялікім і ўказальным пальцам. Можна навучыць дзіця перакочваць пальцамі адной рукі два грэцкіх арэха або каменьчыка, пальцамі адной рукі або паміж двух далоняў шасцігранны аловак. Можна прапанаваць дзецям выкладваць літары, сілуэты розных прадметаў з насення, гузікаў, галінак і г. д.
Усе заняткі з выкарыстаннем дробных прадметаў павінны праходзіць пад строгім кантролем дарослых!
Заняткі з пластылінам.
Шнуроўка. Зашпілька.
Занятак з канструктарамі. Закручванне гаек, шрубаў.
Гульні з мазаікай. Пазлы.
Выразанне нажніцамі. Уменне ўпэўнена карыстацца нажніцамі адыгрывае асаблівую ролю ў развіцці ручной умеласці. Для дашкольнікаў гэта цяжка, патрабуе скаардынаванасці рухаў. Сіметрычнае выразанне, выразанне розных фігурак са старых паштовак, часопісаў - карысны і займальны занятак для будучых першакласнікаў.
Маляванне рознымі матэрыяламі - ручкай, простым алоўкам, каляровымі алоўкамі, мелам, акварэллю і г. д.
Праца з паперай. Складванне (арыгамі). Пляценне. Абрыўная аплікацыі. Развіццю дакладных рухаў і памяці дапамагаюць пляценне кілімкоў з папяровых палос, складанне караблікаў, фігурак звяроў з паперы.
Графічныя практыкаванні. "Намалюй ўзор па клетачках", "Намалюй ўзор па кропках", "Злучы кропкі" і інш.
Штрыхоўка. Правілы штрыхоўкі: штрыхаваць толькі ў зададзеным кірунку. Не выходзіць за контуры фігуры. Не збліжаць рыскі, адлегласць паміж імі павінна быць 0,5 см.
Дзіця павінна імкнуцца не адрываць ручку ад паперы і не перарываць лініі. Уменне свабодна маляваць плыўныя лініі злева направа, з нахілам зверху ўніз і знізу ўверх важна пры фарміраванні почырку.
Размалёўванне малюнкаў у кніжках-размалёўках. Размалёўваючы любімыя карцінкі, дзіця вучыцца трымаць у руцэ аловак, выкарыстоўвае сілу націску. Гэты занятак трэніруе дробныя цягліцы рукі, робіць яе рухі моцнымі і каардынаванымі. Рэкамендуецца карыстацца каляровымі алоўкамі, а не фламастарамі. Даволі часта мы прыспешваем падзеі, падсоўваючы дашкольніку школьныя пропісі. А дзіця стараецца звыш сіл і засмучаецца, адчуваючы, што не апраўдвае нашы надзеі. Ці ж, што значна горш - пачынае баяцца будучых урокаў і ўсяго што з імі звязанага. Самы кароткі шлях да вучобы - праз гульню і жывую цікавасць. Важна, каб падрыхтоўка да пісьма не ператваралася ў сумную механічную працу. Таму вы павінны зацікавіць дзіця, захапіць яго. Прыдумляйце розныя гісторыі, смешныя заданні.
Вашай увазе прапануюцца некаторыя практыкаванні і гульні:
Графічнае практыкаванне "Намалюй фігуры"
Намалюйце дзве геаметрычныя фігуры, адну вялікую адну маленькую. Дайце дзіцяці намаляваць унутры вялікай фігуры фігуры, якія паступова змяншаюцца, а вакол маленькай намаляваць фігуры, якія паступова павялічваюцца. Дакранацца сценак папярэдняй фігуры нельга. Чым больш атрымаецца фігур, тым лепш.
Гульня "Дожджык"
У верхняй частцы ліста намаляваныя хмаркі, унізе невялікія кругі - месца прызямлення кропелек. Задачы: дакладнымі рухамі, прамымі лініямі зверху ўніз "пасадзіць" кропелькі ў кругі. Гэтая гульня развівае руку, вакамер, увагу, вучыць арыентавацца на лісце паперы.
Гульня "Зубачыстка"
Дарослы загадзя малюе на аркушы паперы якую-небудзь літару, лічбу або просты малюнак. Пасля гэтага ліст паперы кладзецца на дыван, і дзіця павінна пракалоць дзірачкі па контуры малюнка. Калі праца будзе скончана, прапануйце дзіцяці паглядзець малюнак на прасвет.
Да канца старшай групы дзеці павінны:
- ведаць і выконваць гігіенічныя правілы пісьма (гэта пасадка, становішча рук пры пісьме, становішча ручкі, сшытка);
- арыентавацца ў сшытку, на радку, на старонцы;
- выконваць штрыхоўку, выконваючы правілы штрыхоўкі;
- упэўнена карыстацца нажніцамі;
- вырабляць простыя фігуркі з паперы шляхам складання.
Прыведзеныя вышэй прыёмы падрыхтоўкі рукі да пісьма ў дашкольніка спрыяюць развіццю кісці рук, іх каардынацыі, вакамера, а таксама фарміраванню ўнутранага маўлення, вобразнага і лагічнага мыслення.
Гульня "Далонька"
Папярэдняя праца: на ватмане абвесці далонькі дзяцей.
Ход: бацькам прапануецца на кожным пальчыку напісаць па адной якасці, якімі валодае ваша дзіця, а ў сярэдзіне напісаць ці адлюстраваць, як вы яго ласкава называеце.
